Big Mac Endeksi 1986 yılından beri The Economist tarafından yayınlanmakta olan, belirli ülkelerin para birimleri arasındaki satın alma gücü paritesini ortaya koyan bir yöntemdir. Bu satın alma gücü adını Mc Donalds’ da satılan bir hamburger çeşidinden alır. Konunun detayına inmeden endeks ve parite kelimelerinin anlamlarını yazmakta fayda görüyorum:
Endeks: Belirli bir zaman diliminde (genellikle 1 yıl olarak alınır) üretim, maliyet, piyasa fiyatı gibi ekonomik verilerin toplanması ile elde edilen verilerdir.
Parite: İki ülkenin para birimlerinin karşılıklı olarak değerleri olarak ifade edilebilir. Örneğin; sıklıkla duyduğumuz Avro-Dolar paritesi şu şekilde bulunur: Avro/Dolar bu kadar basit. Güncel an itibariyle avronun değeri 8,71 TL, doların değeri 7,36 TL ve buna göre avro-dolar paritesi 8,71/7,36=1,1834 Bu değer bize avronun dolar karşısındaki değerini verir. Şimdi konumuza dönelim.
Big Mac Endeksi nin hesaplanmasında dikkate alınan ülke sayısının kısıtlanmış olmasının nedeni; birbirlerine yakın tüketim alışkanlığı olan ülkeler ile daha objektif değerlerin ortaya konulmak istenmesidir. Ayrıca hamburgerin yapımında kullanılan malzemelerin de aynı olması değeri daha objektif hale getirmektedir. Yukarıda ne anlama geldiğini yazdığımız parite işte tam burada işimizi kolaylaştıracaktır. Mantık aynıdır fakat bir farkla: Bu defa ülke para birimlerini değil, ülkede satılan big mac hamburger değerlerini küresel çapta en çok kullanılan para birimi olan dolara çevirip ” Big Mac Endeksi “ ‘ni elde edeceğiz:
Türkiye’ de big mac hamburgerin değeri an itibariyle 21,99 TL. Hemen dolar cinsinden değerini bulalım; 21,99/7,36= 2,98 dolar. Amerika’ da ise 5,71 dolardır. Buna göre Türkiye’ deki değer 2,98/Amerika’ daki değer 5,71 = 0,52
Peki bulduğumuz değer ne işe yarar? Bulunan bu değer bize TL’ nin Dolar karşısında %47,8 civarlarında daha az değerli olduğunu göstermektedir. Normal döviz kuru hesabına göre ($1=7,36 TL) TL dolar karşısında %636 daha az değerlidir. Gördüğünüz üzere satın alma gücü ölçüldüğünde TL’nin dolar karşısındaki değerinin aslında o kadar düşük olmadığını görmekteyiz.
Konunun daha iyi anlaşılması açısından Türkiye’ de 18 TL ye satılan bir sigara Amerika’ da 7 dolardır. Döviz kuruna göre hesapladığımızda bu sigara markasının Amerika’ da 51,52 TL’ ye satılıyorsa %186 daha pahalı satıldığı sonucuna mı ulaşmalıyız? Kesinlikle hayır. Öncelikle 18 TL’ yi dolara çeviririz= 2,44 Dolar yapar. Ardından 2,44/7 dolar dersek 0,35 gibi bir sonuca ulaşırız. Yani bu sigara Türkiye’ de aşağı yukarı %65 kadar daha ucuza satılmaktadır, %186 değil.
Türkiye’ de pek fazla kullanılmadığından eleştirilere maruz kalsa da satın alma gücünün tespiti için kullanılması gereken yöntemlerden biri olduğunu düşünmekteyiz. Böylelikle nominal değerlerden sıyrılıp reel değerlere ulaşabiliriz.
